Αλλεργία στα τσιμπήματα υμενοπτέρων
Επιμέλεια:
Δρ. Μαρία Κουλούρη, Παιδίατρος – Παιδοαλλεργιολόγος, Ακαδημαϊκή Υπότροφος Α’ Παιδιατρικής Κλινικής ΕΚΠΑ
Δρ. Ευαγγελία Στεφανάκη, Παιδίατρος – Παιδοαλλεργιολόγος, Επιμ. Α΄ ΕΣΥ, Γ.Ν. Ηρακλείου “Βενιζέλειο-Πανάνειο”
Η χώρα μας, με το εύκρατο κλίμα και την έντονη ανθοφορία από την Άνοιξη ως το φθινόπωρο, εκτός από παράδεισος των λουλουδιών ,είναι και η αγαπημένη γωνιά των εντόμων που τα επισκέπτονται για τη γύρη τους. Τα συμβάματα από τους απροσδόκητους νυγμούς , ενέχουν τον κίνδυνο αλλεργικής αντίδρασης, η σοβαρότητα της οποίας ποικίλει.Τα τσιμπήματα από υμενόπτερα, συμβαίνουν συχνά στην παιδική ηλικία. Η συχνότητά τους αυξάνει όσο περνούν τα χρόνια. Οι κλινικές εκδηλώσεις ποικίλουν από διαφορετικής έντασης τοπική αντίδραση μέχρι συστηματικές αντιδράσεις όπως η αναφυλαξία. Γενικά, οι συστηματικές αναφυλακτικές αντιδράσεις δεν είναι συνήθεις στα παιδιά και όπως προκύπτει από μελέτες σε παιδιά σχολικής ηλικίας κυμαίνονται από 0,5% μέχρι 11%. ( (< 1%)-p3 Italian guidelines & p 642 D. Leung & H. Sampson Pediatric Allergy Principles and Practice 2nd edition,Mosby 2010). Συνήθως οι σοβαρές αντιδράσεις στα παιδιά εκδηλώνονται μόνο από το δέρμα (κνιδωτικό εξάνθημα, αγγειοίδημα) και έχουν μικρή πιθανότητα (ως 30%) επανεμφάνισης σε μελλοντικό τσίμπημα. Πρέπει όμως να σημειωθεί ότι οι αναφορές βασίζονται σε μαρτυρίες γονέων και αυτό επηρεάζει την αξιοπιστία, καθότι ενέχεται το στοιχείο της υπερβολής.
Παράγοντες που μπορεί να προδιαθέτουν σε σοβαρή αντίδραση αποτελούν η διαρκής έκθεση και ο αυξημένος αριθμός νυγμών (παιδιά μελισσοκόμων, διαμονή στην ύπαιθρο) η μεγαλύτερη ηλικία και το αλλεργικό άσθμα .Τα παιδιά έχουν περισσότερες πιθανότητες να ξανατσιμπηθούν από ότι οι ενήλικες. Ωστόσο οι απροσδόκητοι νυγμοί ενέχουν σπανιότερα τον κίνδυνο αλλεργικής αντίδρασης ποικίλης βαρύτητας. Καλό είναι να σημειωθεί ότι η αναφυλαξία στα υμενόπτερα είναι το δεύτερο αίτιο αναφυλαξίας στα παιδιά μετά την τροφική αλλεργία.
Το ιστορικό αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο στη διάγνωση, διότι από την περιγραφή, το χρονικό του επεισοδίου ( εάν άφησε κεντρί ή πέθανε ή έφυγε το υμενόπτερο) ενδέχεται να εντοπισθεί το ένοχο έντομο. Η μέλισσα έχει οδοντωτό κεντρί που αφήνει στο δέρμα μαζί όμως με το σάκο με το δηλητήριο, γεγονός που οδηγεί στο θάνατο της μετά από κάθε τσίμπημα ενώ οι σφήκες έχουν ομαλό κεντρί που αποσπάται εύκολα μετά από κάθε νυγμό. Επίσης, από το ιστορικό καθορίζεται η βαρύτητα της αντίδρασης.
Ο έλεγχος με δερματικές δοκιμασίες νυγμού ή/και ειδικές ανοσοσφαιρίνες στα εκχυλίσματα από το δηλητήριο συστήνεται να γίνει στο κατάλληλο χρονικό διάστημα μετά από μια σοβαρή αντίδραση και μπορεί να οδηγήσει στη σωστή διάγνωση. Παιδιά μελισσοκόμων έχουν υψηλή πιθανότητα να εμφανίσουν αλλεργική ευαισθητοποίηση. Ο έλεγχος με δερματικές δοκιμασίες νυγμού ή ειδικές ανοσοσφαιρίνες στα εκχυλίσματα από το δηλητήριο, γενικά δεν προσφέρουν προγνωστική πληροφορία για την έκβαση κάποιου τσιμπήματος και ούτε σχετίζονται με θετικό ιστορικό νυγμού. Με λίγα λόγια, οι δοκιμασίες αυτές δεν πρέπει να γίνονται στο γενικό πληθυσμό. Σε ένα μικρό ποσοστό μπορούν τα παιδιά να έχουν θετικά αντισώματα στο δηλητήριο υμενόπτερων χωρίς αυτό να έχει κλινική σημασία.
Σε μια διαχρονική μελέτη από την Ιρλανδία, που έγινε σε παιδιά προσχολικής ηλικίας, βρέθηκε ότι η συνολική επίπτωση των νυγμών υμενοπτέρων ήταν 6,8% στα 2 έτη, και 21,9% στα 5 έτη. Άλλες μελέτες υποστηρίζουν επίπτωση κυμαινόμενη από 37,5% έως 68,9% κατά τη σχολική ηλικία, με ακόμη υψηλότερα ποσοστά στους εφήβους και ενηλίκους (56%-94%).
Άτομα με θετικό ιστορικό εντονώτατης τοπικής αντίδρασης ή αναφυλαξίας μετά από νυγμό από υμενόπτερο, επιβάλλεται να φέρουν αυτοενιέμενη ένεση αδρεναλίνης και να είναι εκπαιδευμένα από ειδικό.
Στα παραπάνω άτομα συστήνεται θεραπεία απευαισθητοποίησης για μακροχρόνια προστασία μέσω της υποδόριας ανοσοθεραπείας και είναι εφαρμόσιμη στα παιδιά άνω των 5 ετών. Γίνεται όμως από εξειδικευμένο ιατρό και σε οργανωμένη ιατρική μονάδα.
Σε κάθε άλλη περίπτωση πρέπει να λαμβάνονται κατά το δυνατόν μέτρα προστασίας από τσιμπήματα υμενοπτέρων (δεν περπατάμε με γυμνά πόδια, αποφεύγουμε γεύματα στην εξοχή, δεν πλησιάζουμε φωλιές ή κυψέλες).
