Αλλεργίες στα εμβόλια. Πώς προχωράμε;
Δάφνη Μωρίκη
Παιδίατρος, MD, MSc, Υποψήφια διδάκτωρ ΕΚΠΑ
Παιδοπνευμονολογική & Παιδοαλλεργιολογική Μονάδα
Γ’ Παιδιατρική ΕΚΠΑ, «ΠΓΝ Αττικόν»
Ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του προηγούμενου αιώνα είναι η ανακάλυψη και η εφαρμογή των εμβολίων, γεγονός που οδήγησε στον περιορισμό και στην εξάλειψη αρκετών λοιμωδών νοσημάτων. Παρόλα αυτά, τα εμβόλια ενδέχεται να προκαλέσουν ανεπιθύμητες ενέργειες μεταξύ των οποίων μπορεί να είναι σπάνια σοβαρές αλλεργικές αντιδράσεις. Η συχνότητα των αντιδράσεων αυτών υπολογίζεται σε 1/1.000.000 δόσεις εμβολίων.
Οι αλλεργικές αντιδράσεις στα εμβόλια οφείλονται σε διάφορα συστατικά τους και διακρίνονται σε άμεσου και επιβραδυνόμενου τύπου. Οι άμεσου τύπου εμφανίζονται μέσα σε λίγα λεπτά (σπανιότερα μέσα σε λίγες ώρες) από τη χορήγησή τους και εκδηλώνονται με συμπτώματα όπως η κνίδωση και το αγγειοοίδημα. Η σοβαρότερη εκδήλωση αυτού του τύπου αντίδρασης είναι η αναφυλαξία, η οποία μπορεί να είναι απειλητική για τη ζωή και εκδηλώνεται με συμπτώματα από διάφορα οργανικά συστήματα. Το 31% των ασθενών με αλλεργική αντίδραση άμεσου τύπου αναφέρουν συμπτώματα μετά τον πρώτο εμβολιασμό με το αντίστοιχο εμβόλιο. Αντίθετα, οι αντιδράσεις επιβραδυνόμενου τύπου εμφανίζονται 24 – 72 ώρες μετά τη χορήγηση των εμβολίων, είναι ακίνδυνες και δεν αποτελούν αντένδειξη για μελλοντικούς εμβολιασμούς. Συνήθως εκδηλώνονται με τοπικό ερεθισμό στο σημείο της ένεσης.
Τα εμβόλια αποτελούνται από αντιγόνα, παράγοντες σύζευξης, συντηρητικά ή σταθεροποιητικά μέσα, ανοσοενισχυτικά και αντιμικροβιακούς παράγοντες. Επιπλέον, είναι δυνατό να περιέχουν υπολείμματα καλλιεργητικών υλικών (π.χ ζωικές πρωτεΐνες) και ουσίες που επιμολύνουν τα εμβόλια κατά τη διαδικασία παρασκευής τους. Οποιοδήποτε από αυτά τα συστατικά μπορεί να θεωρηθεί ως πιθανός παράγοντας αλλεργικής αντίδρασης, ωστόσο εκείνα που έχουν κυρίως ενοχοποιηθεί είναι οι πρωτεΐνες του αβγού, η ζελατίνη, τα αντιβιοτικά (π.χ αμινογλυκοσίδες), τα συντηρητικά (π.χ thimerosal), το latex και τα τοξοειδή (βακτηριακές τοξίνες).
Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι οι ασθενείς με αλλεργικά νοσήματα (π.χ. άσθμα) εμφανίζουν αυξημένη πιθανότητα αλλεργικών αντιδράσεων μετά από εμβολιασμό, και συνεπώς πρέπει και αυτοί να ακολουθούν χωρίς παρεκκλίσεις το εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμού. Επιπλέον, δεν έχει αποδειχθεί ότι ο εμβολιασμός στην παιδική ηλικία προάγει την ευαισθητοποίηση σε εισπνεόμενα ή τροφικά αλλεργιογόνα και συνεπώς την εκδήλωση αλλεργικών νοσημάτων.
Προσέγγιση παιδιού με ιστορικό αλλεργίας σε τροφές ή άλλα συστατικά των εμβολίων:
- Αλλεργία στο αβγό
Η αλλεργία στο αβγό είναι μια από τις πιο συχνές τροφικές αλλεργίες στην παιδική ηλικία. Εμβόλια όπως το MMR, της γρίπης, του κίτρινου πυρετού και της λύσσας μπορεί να περιέχουν μικρές ποσότητες οβαλβουμίνης (πρωτεΐνη του αβγού). Η ασφαλής χορήγηση των συγκεκριμένων εμβολίων σε άτομα με αλλεργία στο αβγό εξαρτάται από την ποσότητα της οβαλβουμίνης που περιέχουν. Το MMR και το εμβόλιο της λύσσας περιέχουν ελάχιστη ποσότητα και επομένως ο εμβολιασμός με αυτά θεωρείται ασφαλής ακόμη και σε παιδιά με σοβαρή αλλεργία. Σχετικά με τον εμβολιασμό έναντι του ιού της γρίπης, συστήνεται να χορηγούνται μόνο εμβόλια που έχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε οβαλβουμίνη (<0,12 μg/mL), ενώ δεν υπάρχουν αρκετές μελέτες που να αξιολογούν την ασφαλή χορήγηση του εμβολίου του κίτρινου πυρετού στους ασθενείς αυτούς.
- Αλλεργία στο γάλα
Η αλλεργία στο γάλα είναι η πιο συχνή τροφική αλλεργία της παιδικής ηλικίας. Η πρωτεΐνη του αγελαδινού γάλατος δεν αποτελεί συστατικό των εμβολίων και ως εκ τούτου δεν υπάρχει κανένας περιορισμός σχετικά με τον εμβολιασμό παιδιών με αλλεργία στο γάλα.
- Αλλεργία σε αντιβιοτικά
Αρκετά εμβόλια περιέχουν ίχνη αντιβιοτικών όπως είναι οι αμινογλυκοσίδες (π.χ. νεομυκίνη). Η αλλεργική αντίδραση στα αντιβιοτικά εκδηλώνεται κυρίως ως επιβραδυνόμενου τύπου υπερευαισθησία (δερματίτιδα εξ επαφής) κατά την τοπική εφαρμογή τους, και συνεπώς δεν αποτελεί αντένδειξη εμβολιασμού. Αξίζει να σημειωθεί ότι κανένα εμβόλιο δεν περιέχει πενικιλλίνη ή λακταμικά παράγωγα της.
- Αλλεργία στο latex
Μέρη της συσκευασίας των εμβολίων (π.χ. σύριγγα, πώμα) μπορεί να περιέχουν latex. Η ουσία αυτή προκαλεί συνήθως αντιδράσεις που εκδηλώνονται ως δερματίτιδα εξ επαφής, ενώ σπάνια μπορεί να προκαλέσουν σοβαρή αλλεργική αντίδραση (αναφυλαξία). Σε περίπτωση ιστορικού αναφυλαξίας στο latex θα πρέπει να αποφεύγεται η χορήγηση των εμβολίων με την συγκεκριμένη ουσία, καθώς επίσης η χρήση γαντιών που περιέχουν latex κατά τη διάρκεια των εμβολιασμών. Συστήνεται εκτίμηση από αλλεργιολόγο και περαιτέρω έλεγχος (Εικόνα 1).
- Αλλεργία στη ζελατίνη
Η ζελατίνη είναι μια πρωτεΐνη που χρησιμοποιείται ως σταθεροποιητικό μέσο στα εμβόλια. Απαντάται επίσης σε διάφορα τρόφιμα, φαρμακευτικά προϊόντα και καλλυντικά. Οι αλλεργικές αντιδράσεις σε αυτή είναι σπάνιες, ωστόσο πρόκειται για αναφυλακτικού τύπου αντιδράσεις και συνεπώς τα εμβόλια που περιέχουν ζελατίνη δεν θα πρέπει να χορηγούνται σε παιδιά με ιστορικό αλλεργίας στη συγκεκριμένη πρωτεΐνη χωρίς να έχει προηγηθεί έλεγχος από αλλεργιολόγο (Εικόνα 1).
- Αλλεργία στην πρωτεΐνη του ζυμομύκητα (μαγιά)
Ορισμένα εμβόλια, όπως για παράδειγμα του ιού της ηπατίτιδας Β (HBV) και του ιού των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV), μπορεί να περιέχουν υπολείμματα πρωτεΐνης της ζύμης (μαγιά). Η πρωτεΐνη αυτή αποτελεί μια πολύ σπάνια αιτία τροφικής αλλεργίας και συνεπώς τα εμβόλια που την περιέχουν δεν θα πρέπει να χορηγούνται σε άτομα με ιστορικό αλλεργίας χωρίς να έχει προηγηθεί έλεγχος από αλλεργιολόγο (Εικόνα 1).
Προσέγγιση παιδιού με αλλεργική αντίδραση μετά από εμβολιασμό:
Σε περίπτωση που κάποιο παιδί εκδηλώσει αλλεργική αντίδραση μετά από εμβολιασμό είναι απαραίτητο να εκτιμηθεί από αλλεργιολόγο. Ανάλογα με το είδος της αντίδρασης και το χρόνο που αυτή εκδηλώθηκε είναι δυνατό να απαιτηθεί περαιτέρω έλεγχος με αλλεργικά τεστ ή/και εξετάσεις αίματος (Εικόνα 1). Ανάλογα με τα αποτελέσματα του ελέγχου και το συστατικό που ενοχοποιείται μπορεί να επιλεγεί διαφορετικό σκεύασμα για τις επαναληπτικές δόσεις (εφόσον υπάρχει διαθέσιμο σκεύασμα χωρίς το υπεύθυνο αλλεργιογόνο) ή ακόμη και να χορηγηθεί το ίδιο εμβόλιο με συγκεκριμένο πρωτόκολλο, σε ένα ασφαλές περιβάλλον (νοσοκομείο). Σε κάθε περίπτωση τα παιδιά με ιστορικό αλλεργικής αντίδρασης σε κάποιο εμβόλιο μπορούν να εμβολιαστούν με ασφάλεια και δεν θα πρέπει να αναβάλλεται ο εμβολιασμός τους.
Εικόνα 1. Αλγόριθμος προσέγγισης ασθενών με υποψία αλλεργικής αντίδρασης σε εμβόλιο και ασθενών με ιστορικό αλλεργίας σε κάποιο συστατικό του εμβολίου. (τροποποιημένο από Caubet JC et al. Pediatr Allergy Immunol. 2014;25(4):394-403).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- McNeil MM, Weintraub ES, Duffy J, et al. Risk of anaphylaxis after vaccination in children and adults. J Allergy Clin Immunol. 2016;137(3):868-78.
- Nilsson L, Brockow K, Alm J, Cardona V, Caubet JC, et al. Vaccination and allergy: EAACI position paper, practical aspects. Pediatr Allergy Immunol. 2017;28(7):628-640.
- Wood RA, Berger M, Dreskin SC, et al. An algorithm for treatment of patients with hypersensitivity reactions after vaccines. Pediatrics 2008;122:e771-7
- Chung EH. Vaccine allergies. Clin Exp Vaccine Res. 2014;3:50-57.
- Dreskin SC, Halsey NA, Kelso JM, et al. International Consensus (ICON): allergic reactions to vaccines. World Allergy Organization Journal. 20169:32
- Clark AT, Skypala I, Leech SC, et al. British Society for Allergy and Clinical Immunology guidelines for the management of egg allergy. Clin Exp Allergy 2010;40:1116-29.
