Φαρμακευτικά Εξανθήματα στα Παιδιά: Πάντα Αλλεργία;
Στεφανάκη Ευαγγελία
Παιδίατρος–Παιδοαλλεργιολόγος, Επιμ. Α΄ ΕΣΥ, Βενιζέλειο Γενικό Νοσοκομείο Ηρακλείου
Οι ανεπιθύμητες αντιδράσεις στα φάρμακα περιλαμβάνουν όλες τις μη επιθυμητές και επιβλαβείς για τον οργανισμό αντιδράσεις κατά τη διάρκεια ή και μετά τη χρήση ενός φαρμάκου. Διακρίνονται σε προβλέψιμες (τύπου Α) και απρόβλεπτες (τύπου Β). Οι προβλέψιμες σχετίζονται συνήθως με την ποσότητα της δόσης, την απορρόφηση, την απέκκριση και είναι συχνές αλλά όχι επικίνδυνες (διάρροια, ναυτία, κεφαλαλγία κ.α). Οι απρόβλεπτες δεν εξαρτώνται τυπικά από τη δόση, συμβαίνουν σε ευπαθή άτομα και μπορεί να γίνουν επικίνδυνες. Αυτές περιλαμβάνουν τις μη αλλεργικές και τις αλλεργικές αντιδράσεις ή αντιδράσεις υπερευαισθησίας για τις οποίες ευθύνεται ανοσολογικός μηχανισμός.
Οι αλλεργικές αντιδράσεις στα φάρμακα διακρίνονται με βάση τη βαρύτητα σε ήπιες και σοβαρές και με βάση τη χρονολογική εμφάνιση σε άμεσες (<1 ώρα) και σε μη άμεσες ή επιβραδυνόμενες (>1 ώρα).Η φαρμακευτική αλλεργία πιο συχνά εκδηλώνεται από το δέρμα με τοπικές αντιδράσεις όπως κνίδωση = πομφοί = «πετάλες, φλούμπες, καντήλες που αλλάζουν θέση και έχουν φαγούρα», με ή χωρίς αγγειοίδημα = «πρήξιμο» ή κηλιδοβλατιδώδες εξάνθημα = «μικρά, σταθερά σπυράκια» ,συνήθως χωρίς κνησμό. (Εικόνες 1,2). Να σημειωθεί ότι τα απλά κηλιδοβλατιδώδη εξανθήματα συνήθως εμφανίζονται ως μη άμεσες αντιδράσεις και δεν είναι επικίνδυνα. Η φαρμακευτική αλλεργία μπορεί όμως πιο σπάνια να εκδηλωθεί και με συστηματικές ,πιο σοβαρές αντιδράσεις όπως είναι η αναφυλαξία = με επικίνδυνα για τη ζωή συμπτώματα όπως δύσπνοια, βράχνιασμα, τάση λιποθυμίας με ή χωρίς κνίδωση ή/και αγγειοοίδημα, η αντίδραση τύπου ορονοσίας , το σύνδρομο Stevens-Johnson κ.α.) που θα χρειαστεί να αντιμετωπιστούν στο νοσοκομείο.
Στα παιδιά τα φάρμακα που ενοχοποιούνται πιο συχνά για την εμφάνιση εξανθημάτων είναι τα αντιβιοτικά τα οποία ειδικά τα πρώτα 5-6 χρόνια ζωής χορηγούνται συχνά για λοιμώξεις αναπνευστικού όπως ωτίτιδα ,αμυγδαλίτιδα, βρογχίτιδα κ.α . Ωστόσο σε αυτές τις ηλικίες είναι συχνές και οι ιώσεις που μπορεί να συνοδεύονται από εξάνθημα και που μπορεί επίσης να προηγηθούν ή να προκαλέσουν ωτίτιδα, αμυγδαλίτιδα ή βρογχίτιδα. Αν και τα εξανθήματα ορισμένων ιώσεων έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά με τα οποία και διακρίνονται, υπάρχουν και ιώσεις που το εξάνθημα τους μοιάζει πολύ με αυτό μιας αλλεργικής αντίδρασης. Υπάρχει επίσης η περίπτωση της λοιμώδους μονοπυρήνωσης , μιας γνωστής ίωσης στην οποία εμφανίζεται πολύ συχνά εξάνθημα όταν χορηγηθεί συγκεκριμένη αντιβίωση(αμπικιλλίνη, αμοξικιλλίνη).
Πιο συγκεκριμένα μια απλή κνίδωση μπορεί να οφείλεται σε φάρμακο αλλά μπορεί και σε ίωση. Στην πρώτη περίπτωση όμως εμφανίζεται σύντομα μετά τη χορήγηση της δόσης του φαρμάκου , κρατάει λίγες ώρες και μετά υποχωρεί ενώ αν οφείλεται σε ίωση μπορεί να διαρκεί μέρες. Από την άλλη πλευρά ένα κηλιδοβλατιδώδες εξάνθημα μπορεί να διαρκεί μέρες και να οφείλεται είτε σε ίωση είτε σε φάρμακο.
Με βάση τα παραπάνω γίνεται κατανοητό ότι η χορήγηση αντιβιοτικού θα πρέπει να γίνεται με οδηγία παιδιάτρου και μόνο όταν υπάρχει σοβαρή πιθανότητα ή απόδειξη μικροβιακής λοίμωξης. Με τον τρόπο αυτό ελαττώνεται η πιθανότητα σύγχυσης μεταξύ φαρμακευτικών και ιογενών εξανθημάτων αλλά και η κατάχρηση των αντιβιοτικών και οι ανεπιθύμητες αντιδράσεις από αυτά όπως οι διάρροιες κ.α.
Απαραίτητο είναι επίσης κάθε εξάνθημα που εμφανίζεται στη διάρκεια χορήγησης ενός φαρμάκου να αντιμετωπίζεται από παιδίατρο και με βάση το ιστορικό και την εξέταση να εκτιμάται η πιθανότητα να είναι ιογενούς ή αλλεργικής αιτιολογίας. Σε περίπτωση ασάφειας στη διάγνωση ή πιθανής σοβαρής αντίδρασης καλό είναι να παραπέμπεται στο νοσοκομείο και αν υπάρχει δυνατότητα, να αναζητείται εκτίμηση από παιδοαλλεργιολόγο.
Εικόνα 1. Κνιδωτικό εξάνθημα
Εικόνα 2. Κηλιδοβλατιδώδες εξάνθημα
Βιβλιογραφία
- International Consensus on drug allergy. Demoly P, Adkinson NF, Brockow K et al. Allergy. 2014 ;69(4):420-37.
- Esposito S, Castellazzi L, Tagliabue C, Principi N. Allergyto antibiotics in children: an overestimated problem. Int J Antimicrob Agents. 2016;48(4):361-6.
- Drughypersensitivity in children: report from the pediatric task force of the EAACI Drug Allergy Interest Group. Gomes ER, Brockow K, Kuyucu S et al ENDA/EAACI Drug Allergy Interest Group. Allergy. 2016;71(2):149-61
