Φθινόπωρο : αλλεργία ή ίωση;;
Αθηνά Παπαδοπούλου
Παιδοαλλεργιολόγος -παιδοπνευμονολόγος
Διευθύντρια ΕΣΥ, Παιδιατρικό Ιατρείο Άσθματος και Αλλεργιών ΓΝ ΚΑΤ
Το ζεστό και ξηρό καλοκαίρι της χώρας μας αναστέλλει την ανάπτυξη και διασπορά αερο- αλλεργιογόνων και ως εκ τούτου τα αλλεργικά παιδιά, κατά την περίοδο αυτή, είναι στην πλειονότητα ελεύθερα συμπτωμάτων και δεν χρειάζονται θεραπευτικές παρεμβάσεις. Όμως, καθώς μπαίνει το Φθινόπωρο, η θερμοκρασία μειώνεται και η υγρασία αυξάνεται, συνθήκες που ευνοούν την ανάπτυξη ακάρεων και ενδοοικιακών μυκήτων που αποτελούν τα κυριότερα υπεύθυνα αλλεργιογόνα της περιόδου αυτής. Η αλλαγή του καιρού αποτελεί το προμήνυμα έναρξης των ενοχλημάτων από το ρινοφάρυγγα και τους πνεύμονες. Αρχίζει η καταρροή, η ρινική συμφόρηση και το φτάρνισμα που πολλές φορές συνοδεύονται από ένα ξηρό, αποφρακτικό βήχα διάρκειας πολλών ημερών ακόμα και κατά την διάρκεια της νύχτας.
Δεν είναι κάθε καταρροή αλλεργία ούτε κάθε βήχας άσθμα αφού κατά την διάρκεια του φθινοπώρου αρχίζουν να εμφανίζονται και τα πρώτα ‘κρυώματα’ με συμπτώματα παρόμοια με τις αλλεργίες. Και σε αυτά, οι μύτες τρέχουν ή μπουκώνουν, αρχίζει το φτάρνισμά, ίσως και πυρετός και βήχας. Από την βρεφική ηλικία, τα περισσότερα παιδιά έχουν εμβολιαστεί και προστατεύονται από σοβαρές λοιμώξεις. Όμως, οι ιοί με τους οροτύπους τους είναι εκατοντάδες και κάθε χρόνο διαφορετικοί. Καθώς τα παιδιά συγχρωτίζονται στις τάξεις και στους παιδικούς σταθμούς, οι ιοί μεταδίδονται εύκολα με το σάλιο και τις εκκρίσεις, με τον βήχα ή το φτάρνισμα ή όταν χρησιμοποιούν το ίδιο ποτήρι ή σκουπίζουν την μύτη με τα χέρια τους και συνεχίζουν το παιχνίδι. Οι συνεχείς συστάσεις για προσοχή και τήρηση συνθηκών υγιεινής δύσκολα εφαρμόζονται στις μικρές ηλικίες ενώ η συνεχής απολύμανση των παιδικών χεριών με μαντηλάκια και spray καταστρέφει τη μικροβιακή χλωρίδα του δέρματος και επηρεάζει αρνητικά την τοπική άμυνα. Ευτυχώς, οι περισσότεροι ιοί δεν επιζούν σε νεκρά στοιχεία όπως καρέκλες, τραπέζια, μαρκαδόρους και χρώματα ενώ υπερβολικές ανησυχίες και φόβοι για αυτούς δεν θα πρέπει να επικρατούν αφού από πρόσφατες έρευνες, τονίζεται η ευεργετική τους δράση στη ανάπτυξη του ανοσολογικού συστήματος προς την σωστή κατεύθυνση. Ως εκ τούτου, απλές ολιγοήμερες ιώσεις που παρέρχονται με ρινοπλύσεις και αντιπυρετικά δεν πρέπει να ανησυχούν. Λοιμώξεις όμως που επηρεάζουν την γενική κατάσταση του παιδιού θα πρέπει να αξιολογούνται από ειδικό παιδίατρο.
Αλλεργία ή ίωση;
Πώς μπορούμε να ξεχωρίσουμε την ίωση από την αλλεργία αφού τα συμπτώματα είναι σχεδόν ίδια; Δυο σημεία είναι σημαντικά στην διάκριση αυτή: Η παρουσία του πυρετού και η διάρκεια των συμπτωμάτων. Η παρουσία πυρετού συνηγορεί για ίωση ενώ η παράταση των άλλων συμπτωμάτων για αλλεργία χωρίς τα στοιχεία αυτά να είναι απόλυτα. Πολλές φορές οι δυο καταστάσεις συνυπάρχουν αφού οι ιώσεις δρουν ως εκλυτικοί παράγοντες εμφάνισης αλλεργικών συμπτωμάτων. Δεν είναι η αιτιολογία αλλά η αφορμή. Ατοπικά παιδιά, δηλαδή παιδιά με τροφική αλλεργία ή έκζεμα ή παιδιά με γονείς αλλεργικούς, αντιδρούν διαφορετικά στις ιώσεις σε σύγκριση με άλλα παιδιά χωρίς παρόμοιο ιστορικό. Συνήθως στα δεύτερα, τα συμπτώματα διαρκούν λίγες μέρες (<1 εβδομάδα) ενώ στα πρώτα πολύ περισσότερο. Αυτό συμβαίνει γιατί πολλοί ιοί έχουν την δυνατότητα να ενεργοποιούν αλλεργικούς μηχανισμούς και έτσι το μπούκωμα ή ο βήχας να συνεχίζει για εβδομάδες. Στις περιπτώσεις αυτές αφού αποκλειστεί το ενδεχόμενο επιμόλυνση με άλλα μικρόβια, θα πρέπει να γίνει αλλεργιολογική αξιολόγηση.
Αλλεργιογόνα του Φθινοπώρου
Τα κυριότερα αλλεργιογόνα του φθινοπώρου είναι τα ακάρεα και οι μύκητες. Τα ακάρεα βρίσκονται στην οικιακή σκόνη και ευδοκιμούν σε συνθήκες αυξημένης υγρασίας (>70 βαθμούς) και θερμοκρασίας (22-28 oC ). Στρώματα, μαξιλάρια, παπλώματα και χαλιά περιέχουν χιλιάδες ακάρεα τα οποία τρέφονται από τρίχες και νεκρά κύτταρα του ανθρώπινου σώματος και πολλαπλασιάζονται συνεχώς. Οι μύκητες όπως Alternaria, Cladosporium και Aspergilus συσσωρεύονται σε υγρές περιοχές και κυρίως σε δωμάτια με μούχλα. Οι αυξημένες αυτές συγκεντρώσεις στο ενδοοικιακό περιβάλλον ευαισθητοποιούν πολλά παιδιά τα οποία τελικά θα εκφράσουν κλινική εικόνα αλλεργικής ρινίτιδας ή άσθματος και θα χρειαστούν ειδική αντιμετώπιση. Η βελτίωση του οικιακού περιβάλλοντος είναι ιδιαίτερα σημαντική. Η θερμοκρασία δεν πρέπει να ξεπερνά τους 20 0C και η υγρασία δεν πρέπει να είναι πάνω από 60 βαθμούς. Το δωμάτιο του παιδιού πρέπει να είναι λιτό χωρίς λούτρινα παιχνίδια και μεγάλο χαλί ώστε να μπορεί εύκολα να καθαρίζεται με βρεγμένο πανί. Τα παπλώματα και τα μαξιλάρια θα πρέπει να λιάζονται συχνά ενώ το στρώμα θα πρέπει να αλλάζεται κάθε 10 χρόνια. Η παρουσία υγρασίας σε οποιοδήποτε μέρος τους σπιτιού θα πρέπει να διορθώνεται και αν αυτό δεν είναι δυνατόν, θα πρέπει εβδομαδιαία να καθαρίζεται με χλωρίνη ή οξυζενέ. Επιπλέον, είναι ιδιαίτερα σημαντικό το σπίτι να είναι απόλυτα απαλλαγμένο από το καπνό του τσιγάρου (συμβατικό ή e-smoke) το οποίο ως αέρας εισχωρεί σε όλα τα μέρη του σπιτιού και επικάθεται σε φίλτρα και υφάσματα. Ο καπνός του τσιγάρου μειώνει την άμυνα του οργανισμού και αυξάνει την πιθανότητα λοιμώξεων και ευαισθητοποίησης σε αερο-αλλεργιογόνα.
Όμως εκτός από την ανάπτυξη των ενδοοικιακών αλλεργιογόνων, το φθινόπωρό είναι και μια μικρή Άνοιξη. Και κατά την περίοδο αυτή, παρατηρείται μια μικρή ανθοφορία η οποία παρουσιάζει διακυμάνσεις ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες. Οι φθινοπωρινές βροχές απομακρύνουν τα αλλεργιογόνα από την ατμόσφαιρα. Αντίθετα ο ήλιος και οι ζεστές μέρες αυξάνουν τις γύρεις των φυτών και των δέντρων οι οποίες είναι υπεύθυνές για την παρουσία συμπτωμάτων, κυρίως από το αναπνευστικό σύστημα, σε παιδιά ευαισθητοποιημένα σε αυτές. Κυρίως τις πρωινές και απογευματινές ώρες, οι συγκεντρώσεις των γύρεων είναι αυξημένες και τα συμπτώματα περισσότερα. Ως εκ τούτου, τα παιδιά αυτά θα πρέπει να λαμβάνουν την κατάλληλη αγωγή.
Επιδράσεις στο δέρμα
Τα ακάρεα και οι μύκητες όπως και οι γύρεις έχουν την δυνατότητα να προσβάλουν το δέρμα του παιδιού όταν δεν λειτουργεί ικανοποιητικά ο δερματικός φραγμός. Η ανεπάρκεια αυτή οφείλεται σε γενετικά ή περιβαλλοντικά αίτια πχ ιώσεις, χαμηλές θερμοκρασίες, υπερβολική χρήση αντισηπτικών ή καθαριστικών και οδηγεί σε απώλεια των ενυδατικών στοιχείων του δέρματος και του φυσιολογικού μικροβιώματος το οποίον ασκεί σημαντική προστατευτική δράση στο δέρμα. Η παρουσία ανεπαρκή δερματικού φραγμού επιτρέπει τη είσοδο των αλλεργιογόνων και την εκδήλωση ατοπικής δερματίτιδας (έκζεμα) ή κνίδωσης.
Πως γίνεται η διάγνωση των αλλεργιών
Η διάγνωση γίνεται με την βοήθεια των δερματικών δοκιμασιών νυγμού, την μέτρηση στο ορό του αίματος της ολικής και ειδικής ανοσοσφαιρίνης Ε και των δοκιμασιών πρόκλησης. Το κλινικό ιστορικό είναι ιδιαίτερα σημαντικό και είναι αυτό που θα καθορίζει όλο τον εργαστηριακό έλεγχο. Η ευαισθητοποίηση αφ ‘εαυτού δεν επιβεβαιώνει την αλλεργία. Πολλά παιδιά είναι ευαισθητοποιημένα στο σκύλο χωρίς όμως ποτέ να έχουν συμπτώματα σε επαφή μαζί του. Η παρουσία όμως ευαισθητοποίησης σε συνδυασμό με κλινικό ιστορικό επιβεβαιώνει την διάγνωση. Η σπιρομετρία είναι ιδιαίτερα σημαντική για την διάγνωση του άσθματος χωρίς όμως να ισχύει το αντίθετο δηλαδή φυσιολογική αναπνευστική λειτουργία δεν αποκλείει την παρουσία άσθματος σε ειδικές συνθήκες.
Συμπερασματικά , το φθινόπωρο χαρακτηρίζεται από τους δικούς του αλλεργικούς παράγοντες οι οποίοι μπορούν να προκαλέσουν αλλεργική ρινίτιδα, άσθμα ή έκζεμα. Επιπλέον οι ιώσεις μπορούν να ενεργοποιήσουν αλλεργικούς μηχανισμούς σε ατοπικά παιδιά. Έτσι κάθε παιδί που παρουσιάζει παρατεταμένα συμπτώματα από το ανώτερο ή κατώτερο αναπνευστικό σύστημα ή από το δέρμα θα πρέπει να εξετάζεται από ειδικό παιδοαλλεργιολόγο ώστε να λαμβάνει την κατάλληλη θεραπευτική αγωγή και να έχει μία απόλυτα φυσιολογική ζωή.
